11 Praskie Quadriennale

Wedle Michaela Ashera instytucjonalizacja sztuki nie oznacza jedynie praktyki, jaką jest wtłoczenie dzieł w organizację muzeum czy innej instytucji sztuki, jest też zintegrowana i ucieleśniona w samych odbiorcach – w ich kompetencjach i modelach postrzegania sztuki, w samym kontakcie z dziełem oraz sposobem reagowania na nie. Instytucjonalizacja jest próbą utrzymania rzeczy, aktywności oraz ludzi na właściwych im miejscach. Wskazaniem i zdefiniowaniem co sztuką jest, a co nie, jest władzą narzuconego przekazu, określonego odbioru dzieła sztuki, reakcji i obyczajowości na widowni oraz jednoznacznego sposobu wyjaśniania świata. Emancypacja zaczyna się od zasady równości, od zwolnienia widza z wszelkich Nakazów, także tych dotyczących zniesienia bierności i nakazu bycia aktywnym. Jest stworzeniem takich warunków dla widza, w których jego odbiór nie jest w żaden sposób zaprojektowany, w których widz uświadomi sobie swoje prawo do bycia zwolnionym od wszelkich zobowiazań (wobec artystów i instytucji). Wtedy postawa widza jest prawdziwie aktywna, kiedy widz może sam podjąć autonomiczną decyzję o działaniu lub jego braku na podstawie własnej interpretacji zastanej sytuacji. Równość jest możliwa, jeśli uszanujemy prawa i interesy widza, kiedy zostaną stworzone warunki do negocjacji wspólnego użytkowania przestrzeni (dzieła). Wtedy mamy do czynienia z polityką w ujęciu Jacquesa Rancière’a. Polityka oznacza upomnienie się o prawo widza do indywidualnej postawy wobec sztuki. Polska ekspozycja w ramach PQ 2011 koncentruje się na figurze widza. Wszystkie prezentowane projekty z obszaru teatru czy sztuki współczesnej intensywnie upominają się o widza, pragną włączyć go w obszar wydarzania się dzieła, podzielić się z nim władzą nad działaniem artystycznym, przełamać zaklęty porządek między sceną a widownią, oglądającymi i oglądanymi. Ale jednocześnie przywołać do wzięcia odpowiedzialności za samego siebie, za swój udział, oraz uświadomić, jaki jest jego wkład. Żaden z tych projektów nie wydarzyłby się bez aktywnego, osobistego udziału widzów. Naturalną konsekwencją tego rozpoznania jest oddanie głosu widzom. Cała prezentacja odbywa się z perspektywy widza. Widz jest jedynym przewodnikiem po projektach, jego narzędziem analizy jest własna pamięć, emocje i postawa wobec tematów. Ten osobisty komentarz nie ma ambicji być pełnym, profesjonalnym sprawozdaniem ze zdarzenia. Jest prywatną historią na temat dzieła. Jest drugim dziełem, powstałym w wyniku kontaktu ze sztuką, jest twórczą interpretacją tej sztuki. Osobisty komentarz widza staje się jedynym śladem po projekcie. Tak jak w przypadku przyczepy – funkcjonującej jako stróżówka Pawła Ochla przy projekcie Dotleniacz Joanny Rajkowskiej – która, ze swoją historią, staje się relacją obserwatora- uczestnika. Przetransportowana przed budynek galerii Veletržni Palác ze wszystkimi detalami, w niezmienionym kształcie, stanowi namacalny ślad po obecności człowieka i jego komentarz na temat życia codziennego. Jest przeniesieniem jego realnego wkładu w projekt: „Paweł Ochel przeprowadził się z Zakopanego do Warszawy, żeby móc czuwać nad aparaturą, dolewać wodę, podlewać trawę, karmić ryby i zbierać historyjki, którymi Dotleniacz powoli obrastał”. Otoczenie parkingu miejskiego w Pradze pozwala przyczepie wtopić się w miasto i jednocześnie na to miasto oddziaływać. Sprawi, że nie będzie prostym artefaktem, za to dostanie drugie życie. Organizacja polskiego pawilonu narodowego jest nakierunkowana na działanie widza. White cube funkcjonuje jako najbardziej kanoniczna przestrzeń odbioru sztuki. W założeniu ma być strefą neutralną, tzw. ground zone, gdzie doświadczenie sztuki jest pozbawione kontekstu czasu czy kontekstu społecznych uwarunkowań. Co więcej, white cube ustanawia jasny podział na to, co powinno być zostawione na zewnątrz, czyli społeczeństwo i politykę, oraz na to, co ma prawo znajdować się wewnątrz – niezmienną wartość dzieła sztuki. Niemniej white cube nigdy nie jest niewinną praktyką. Jego użycie, podobnie jak użycie każdej innej strategii wystawienniczej, jest formą instytucjonalizacji dzieła sztuki. Brian O’Doherty twierdzi, że przestrzeń galerii nigdy nie jest tylko neutralnym pojemnikiem na sztukę, ale historycznym konstruktem. W swej istocie white cube nie tylko warunkuje dzieła sztuki, ale także dominuje nad nimi, z kontekstu czyni samą treść – zamiast prezentować treść w obrębie kontekstu. Jest próżniowym zamknięciem dzieła, blokuje również naturalne, spontaniczne reakcje odbiorców. Zastosowanie figury white cube w galerii Veletržni Palác odzwierciedla system reguł dotyczących zachowania się wobec dzieła sztuki i jego postrzegania w obrębie instytucji sztuki. Przestrzeń galeryjna, zwyczajowo przewidywalna w swoich określonych ramach, kastrująca ze wszystkich intuicyjnych odruchów i określająca sztywno sposób reagowania na dzieło sztuki – teraz może być zakwestionowana. Widzowie mogą, jeśli tak zadecydują, podważyć obowiązujące reguły dla widzów w galerii Veletržni Palác – i aktywnie wpłynąć na kształt przestrzeni polskiej ekspozycji. Poprzez symboliczny gest, jakim jest możliwość zdrapania wierzchniej warstwy white cube, widz zostaje zachęcony do odsłonięcia ukrytego potencjału własnych możliwości. Ewa Machnio i Agata Skwarczyńska - kuratorki sekcji narodowej i architektury http://www.pq11.pl/

kuratorki: Ewa Machnio i Agata Skwarczyńska